Ngày Tết của người Mông Lào Cai
Bánh dày thể hiện đặc trưng của tết người Mông, bởi họ quan niệm, bánh dày tượng trưng cho mặt trăng, mặt trời - là nguồn gốc sinh ra vũ trụ và loài người. Sau khi nếp được xôi chín, họ đổ ra máng gỗ giã bằng nhịp chày đôi cho đến khi nhuyễn thì tạo hình dáng bánh. Theo phong tục truyền thống, bất kỳ gia đình người Mông nào dù giàu hay nghèo thì rong những ngày tết món bánh dày không thiếu trên bàn thờ tổ tiên cũng như trong bữa ăn.
Làm bánh dày ngày Tết.
Trong mâm cơm cúng ngày 30 Tết của người Mông bao giờ cũng phải làm thịt một con gà trống thiến, con gà được người chủ nhà mang ra trước bàn thờ cúng, khấn rồi cắt tiết ngay cạnh bàn thờ. Sau khi cắt tiết xong họ vặt một túm lông ở cổ quết một chút tiết rồi dán lên tiền vàng (một tờ giấy đỏ hình chữ nhật bên trên dán tờ giấy vàng nhỏ hơn hình quả trám) đã được dán sẵn trên bàn thờ. Lúc đó chủ gia đình mới cúng khấn mời tổ tiên về ăn Tết, báo cáo thành quả lao động sản xuất, đời sống gia đình năm cũ, cầu khấn tổ tiên phù hộ cho năm mới gia đình yên vui, làm ăn phát đạt, sung túc, ấm no, hạnh phúc.
Vào thời khắc giao thừa, người đàn ông trong gia đình tiếp tục làm lễ cúng tổ tiên bằng một con lợn sống, một con gà còn sống (phải là gà trống hoa). Sau khi cúng xong, đem lợn và gà đi giết thịt, rồi cúng một mâm thịt chín. Sau đó mới được ăn và uống rượu đến khi nghe thấy tiếng gà gáy đầu tiên. Đối với họ, tiếng gà gáy sáng sớm của mùng Một đánh dấu một năm mới bắt đầu.
Ngày mùng 1 Tết, người Mông tiếp tục cúng tổ tiên bằng con gà mái đã luộc chín và chặt sẵn cùng cơm mới để mời tổ tiên về ăn tết với con cháu, gia đình. Sang ngày mùng 2 Tết, người Mông không phải làm thủ tục mời cơm tổ tiên mà chỉ thắp hương, thắp nến và đón tiếp khách gần xa đến chúc tết. Họ quan niệm, nếu nhà nào có nhiều khách đến trong dịp đầu năm mới thì năm đó gia đình làm ăn sẽ gặp nhiều may mắn, phát đạt.
Đối với đồng bào Mông buổi sáng sớm ngày mùng 1 Tết họ kiêng không gọi nhau thức dậy, cũng từ ngày mùng 1 đến ngày mùng 2 Tết, họ kiêng không ăn hoa quả và rau xanh với dụng ý không đánh thức sâu bọ, chim chóc, muông thú đến phá hoại mùa màng và cuộc sống trong năm mới. Đàn ông thức dậy làm hết mọi việc thay phụ nữ từ cho lợn gà ăn đến nấu cơm. Họ cũng kiêng thổi lửa, kiêng gọi phụ nữ dậy sớm, kiêng không tiêu tiền, không hót rác,... Người Mông không chọn người xông nhà nhưng nếu phụ nữ đến chúc tết nên đi cửa phụ. Trong ba ngày Tết, người Mông có tục dán giấy lên các công cụ lao động hằng ngày và đưa lên bàn thờ như một sự tri ân đã giúp con người lao động, sản xuất trong năm cũ.
Múa khèn.
Trong những ngày đầu xuân, người Mông còn tổ chức các hoạt động văn hoá văn nghệ, thể thao mang đậm bản sắc truyền thống dân tộc như múa khèn, múa ô, chơi quay… Tết của người Mông vừa là dịp để trẻ con các bản làng chơi các trò chơi truyền thống như đánh tu lu (đánh cù), ném pao. Cũng trong dịp này, ở nhiều nơi, người Mông nô nức mở hội Gầu Tào. Với người Mông, đây là lễ hội lớn nhất trong năm và thể hiện nét văn hóa đặc trưng không thể thiếu./.